១. “សុខចិត្តធ្វើជាអ្នកចេះដែលធ្វើការងារតូចតាចក្នុងរឿងត្រឹមត្រូវមានគុណធម៌ ប្រសើរជាងយកចំណេះទៅបម្រើមនុស្សអាក្រក់។ សុខចិត្តធ្វើជាមនុស្សធម្មតា មានទេពកោសល្យ និងឧត្តមគតិ ប្រសើរជាងធ្វើជាមនុស្សអស្ចារ្យ មានទេពកោសល្យ តែលក់ឧត្តមគតិ”។
២. ចំណេះដឹង គឺជាអាវុធដែលមានមុខពីរ ដ្បិតបើប្រើក្នុងផ្លូវល្អ វានឹងនាំឱ្យរីកចម្រើន តែបើប្រើក្នុងផ្លូវទុច្ចរិត តែងនាំឱ្យវិនាសសង្គម។ ដូច្នេះហើយទើបបានជាការសាបព្រោះចំណេះដឹងដល់ជនណាម្នាក់ គឺយើងត្រូវមើលចរិតមនុស្សជាមុនសិន។ បើសាបព្រោះចំណេះដឹងប៉ះចំមនុស្សអាក្រក់ វាប្រៀបដូចជាសាបព្រោះគ្រោះភ័យដល់សង្គម។
៣. ចំណេះដឹង និងគតិបណ្ឌិតអាចទិញលក់បាន តែឧត្តមគតិមិនអាចលក់ដូរបានឡើយ។ មនុស្សដែលមានចំណេះដឹងប្រកបទៅដោយគុណធម៌ខ្ពស់កប់ពពក គឺតែងសុខចិត្តស្លាប់ ក៏ពុំយកចំណេះដឹងដែលខ្លួនមានទៅបម្រើមនុស្សអាក្រក់ដែរ។ មនុស្សខ្លះក្នុងសង្គមខ្លះយល់ថា “មានលុយ អាចប្រើខ្មោចឱ្យកិនម្សៅបាន” តែខ្ញុំយល់ថា “ត្រូវហើយ តែមិនទាំងអស់ឡើយ”។
៤. បើចង់ប្រើប្រាស់មនុស្សដែលមានសមត្ថភាពខ្ពស់ យើងពុំគួរត្រៀមលុយកាក់ទេ តែត្រូវត្រៀមគុណធម៌នៃភាពជាម្ចាស់។ បើចង់ធ្វើជាម្ចាស់នៃអ្នកមានសមត្ថភាពខ្ពស់ដែលប្រកបទៅដោយគុណធម៌ខ្ពស់ គឺយើងត្រូវតែមានគុណធម៌ខ្ពស់ជាមុនសិន។ អ្នកចេះដឹងពិតប្រាកដ ពុំត្រូវការលុយដើម្បីរស់ទេ ពីព្រោះបើត្រឹមតែមួយរស់ វាមិនពិបាកទេ តែអ្វីដែលពិបាកគឺការរក្សាគុណធម៌ និងឧត្តមគតិរបស់ខ្លួនក្នុងពេលលំបាក។ កំលោះម្នាក់បាននិយាយមកកាន់ខ្ញុំថា “បើថ្ងៃណាមួយ ខ្ញុំមានសមត្ថភាព ខ្ញុំនឹងមិនប្រើសមត្ថភាពទៅបម្រើមនុស្សដែលមានលុយទេ តែខ្ញុំនឹងបម្រើម្ចាស់ណាដែលមានគុណធម៌ខ្ពស់”។ អ្វីដែលយើងត្រូវត្រៀមសម្រាប់ផ្តល់ឱ្យអ្នកមានសមត្ថភាពប្រកបដោយគុណធម៌ គឺគុណធម៌។
៥. ទស្សនវិទូក្រិច សូក្រាត ពោលថា “ទ្រព្យសម្បត្តិ មិនអាចធ្វើឱ្យមនុស្សមានគុណធម៌បានទេ តែគុណធម៌នឹងធ្វើឱ្យមនុស្សមានទាំងទ្រព្យសម្បត្តិ [...]”។ នៅក្នុងរឿងសាមកុក ឬនគរ៣, មានទីប្រឹក្សារបស់ លីវ ប៉ី ឈ្មោះ ស៊ី ស៊ូ (Xu Shu) ដែលមានសមត្ថភាពខ្ពស់កប់ពពកអាចបំបែកក្បួន “សោរមាស - Eight Docked Gates Formation” របស់ ឆាវ ឆាវ បាន។ ប៉ុន្តែចុងក្រោយ បើទោះបីជាឆាវឆាវ ប្រើល្បិចបំបែកឱ្យ ស៊ី ស៊ូ ចេញពី លីវ ប៉ី យ៉ាងណាក៏ដោយ តែស៊ី ស៊ូ ក៏មិនព្រមយកចំណេះដឹង និងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនទៅបម្រើមនុស្សមានលក្ខណៈបែបឆាវឆាវដែរ។ មានរឿងមួយដែលខ្ញុំមើលឃើញក្នុងសង្គមយើង គឺមនុស្សខ្លះចូលចិត្តធ្វើខ្លួនជា “Yes Man”។ ពាក្យនេះមានន័យថា “ពុំចេះប្រឆាំងបែបស្ថាបនា ឬពុំហ៊ានមានគំនិតផ្ទុយពីមេដឹកនាំរបស់ខ្លួន តែចាំតែហៃអើនិងលើកជើង”។ មេដឹកនាំមានសំណាងអាក្រក់បំផុត នៅពេលមានកូនចៅដែលចាំតែស្របតាមគ្រប់ពេលវេលា៕
ប្រភព៖ឡាំ លីម
១. “មនុស្សខ្លះលែងស្គាល់ពីអ្វីទៅដែលហៅថាស្នេហាហើយ តែគេស្គាល់ត្រឹមតែស្នេហាដែលកើតចេញពីតណ្ហាប៉ុណ្ណោះ”។
២. សេចក្តីស្រឡាញ់ គឺជាអ្វីគ្រប់យ៉ាង។ “ជាអ្វីគ្រប់យ៉ាង” គឺដោយសារតែវាតែងតែមានពីរខាង។ ខាងរស់និងខាងស្លាប់ ខាងសុខនិងខាងទុក្ខ ខាងសើចនិងខាងយំ ខាងល្វីងនិងខាងផ្អែម។ សេចក្តីស្រឡាញ់ គឺជាសមុទ្រសុខ ហើយវាក៏ជាសមុទ្រមរណៈផងដែរ។
៣. ទន្លេទុក្ខនិងភ្នំឈឺចាប់ជាច្រើនបានកើតឡើងដោយសារតែសេចក្តីស្រឡាញ់។ នេះជាធម្មជាតិ គ្មាននរណាម្នាក់គេចរួចឡើយ។ បើចង់គេចចេញពីព្យុះភ្លៀងនេះ គឺទាល់តែស្គាល់ថា “តើអ្វីទៅជាសេចក្តីស្រឡាញ់ពិតប្រាកដ”។ បើត្រឹមតែស្គាល់រូបរាងនៃសេចក្តីស្រឡាញ់ គឺពុំទាន់គ្រប់គ្រាន់នៅឡើយទេ តែត្រូវស្គាល់កាលៈទេសៈទៀតផងដែរ។ មនុស្សខ្លះ ស្គាល់ត្រឹមតែតណ្ហា តែពុំស្គាល់ស្នេហាឡើយ។
៤. នៅវ័យសិក្សា បើយកល្អ គួរតែពុំគួរយកចិត្តទុកដាក់នឹងរឿងស្នេហាពេកទេ តែបើមាន ក៏គួរតែរក្សាតម្លៃខ្លួនជាមនុស្សស្មោះត្រង់ជានិច្ចដែរ។ ក្នុងកាលៈទេសៈខ្លះទៀត បើខ្លួនក្រហើយ គ្រួសារក្រហើយ ហើយគ្មានអ្នកទំនុកបម្រុងទៀត គឺពុំគួរយកសម្ពាយស្នេហាមករែកលើស្មារឡើយ។ អ្នកខ្លះទៀត ប្រឹងរៀនផង ប្រឹងការងារផង ប្រឹងរែកអម្រែកជួយគ្រួសារផង និងគិតពីស្នេហាផង។ តើអម្រែកនេះធ្ងន់ប៉ុនណា?
៥. ស្នេហាខុសកាលៈទេសៈ គឺបានត្រឹមតែភ្លក់ប៉ុនណោះ តែពុំមានស្ថេរភាពយូរអង្វែងដល់ថ្ងៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ឡើយ។ ទីបញ្ចប់ ការឈឺចាប់ទាំងឡាយ វានឹងធ្វើឱ្យយើងក្លាយទៅជាមនុស្សលែងជឿជាក់លើនរណាទាំងអស់ ឬលែងជឿជាក់លើស្នេហាក៏មាន។ ស្នេហាល្អទេ តែស្ថានភាពសង្គម កាលៈទេសៈជាក់ស្តែង និងតថភាពពិត វាធ្វើឱ្យយើងវេទនា។ ទីបំផុត ទស្សនៈនៃសេចក្តីស្នេហាប្រុសស្រីបែបណា ក៏វានឹងឆ្លុះបង្ហាញពីសេចក្តីស្នេហាចំពោះសង្គមបែបនោះដែរ។ បើស្នេហា វាគ្រាន់តែជាតណ្ហា នោះមានន័យថាការស្រឡាញ់សង្គម ក៏ជាតណ្ហាដូចគ្នាដែរ។ សេចក្តីស្រឡាញ់ណាដែលកើតចេញពីតណ្ហា វាគឺជាសេចក្តីស្រឡាញ់ដែលអាត្មានិយមបំផុត។ យើងគួរតែប្រឹងរៀន និងធ្វើជាអ្នករៀនដែលមានតម្លៃពិតប្រាកដ៕
១. “សៀវភៅខ្លះនិពន្ធឡើងសម្រាប់ប្រភេទអ្នកអានដែលប្រើបេះដូង ហើយសៀវភៅខ្លះទៀតនិពន្ធឡើងសម្រាប់ប្រភេទអ្នកអានដែលប្រើខួរក្បាល”។
២. ខួរក្បាល មានគិតបណ្ឌិតរបស់ខួរក្បាល ហើយបេះដូង មានគតិបណ្ឌិតរបស់បេះដូង។ តើអ្វីទៅជាគតិបណ្ឌិតរបស់ខួរក្បាល ហើយអ្វីទៅជាគតិបណ្ឌិតរបស់បេះដូង? គតិបណ្ឌិតរបស់ខួរក្បាល គឺចាស់គំនិត (ខួរក្បាលមានចំណេះដឹង) ហើយគតិបណ្ឌិតរបស់បេះដូង គឺចាស់ចិត្ត (បេះដូងមានការលត់ដំ)។ ខ្មែរយើងនិយាយថា “ចាស់ចិត្ត ចាស់គំនិត”។
៣. បេះដូងមានលក្ខណៈអស្ចារ្យជាងខួរក្បាលនៅត្រង់ថា បេះដូងអាចពាល់ត្រូវនូវអារម្មណ៍គ្រប់បែបយ៉ាង។ អារម្មណ៍ល្អ ដោយសារមានខួរក្បាលគិតល្អ តែអារម្មណ៍នឹងវក់វី នៅពេលខួរក្បាលវក់វី។ ក្នុងអត្ថិភាពជាមនុស្សនៅលើផែនដីនេះ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ឆ្កួតវង្វេងដោយសារតែខ្លួនមានចំណេះដឹងច្រើននោះទេ តែមនុស្សភាគច្រើនឆ្កួតវង្វេងដោយសារតែគ្រប់គ្រងបេះដូងខ្លួនឯងពុំបាន។
៤. សុភាសិតខ្មែរ “កំជិលអៀនប្រៀន បួសហើយមិនរៀន បន្ទោសថាខ្លៅ”។ យុវជនដែលចង់ដើរទៅមុខលឿនជាងអ្នកដទៃ និងចង់ខ្លាំងជាងអ្នកដទៃ ត្រូវអានសៀវភៅដែលអាចផ្តល់ចំណេះដឹងដល់ខួរក្បាលឱ្យច្រើន។ ពេលដែលមានចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ យើងនឹងយល់ច្បាស់ថា តាមពិតការរស់ដោយបញ្ញា និងរស់ដោយមានគោលការណ៍ គឺមានតម្លៃជាអមតៈ។
៥. ផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងស្ថានភាពជាយុវវ័យ បើយើងបណ្តោយឱ្យបេះដូងគ្រប់គ្រងខ្លួនប្រាណបានទាំងស្រុង គឺមានន័យថាយើងជាមនុស្សដែលរវល់ចងរវល់ស្រាយ។ ពាក្យថា “រវល់ចងរវល់ស្រាយ” នៅទីនេះ ខ្ញុំចង់មានន័យថាចិត្តយើងវក់វីរនឹងរឿងទុក្ខ រឿងសោក រឿងសប្បាយ និងមានអារម្មណ៍រវើររវាយ ដែលវានឹងធ្វើឱ្យយើងគ្មានពេលរៀនសូត្ររហូតដល់ដើរថយក្រោយ ឬដើរយឺត ឬដើរមិនទៅមុខ។
៦. យុវជនដែលចេះគ្រប់គ្រងចិត្តខ្លួនឯងបានទាំងខ្លួននៅវ័យក្មេង គឺជាមនុស្សអស្ចារ្យខ្លាំងបំផុត។ យុវជនបែបនេះហៅថា “មនុស្សចាស់ទុំ”។ មនុស្សចាស់ទុំមានន័យថា ពុំរំជើបរំជួលនឹងរឿងរ៉ាវគ្រប់យ៉ាងដែលបានកើតឡើងចំពោះខ្លួនឡើយ។ បើខ្លួនមានចំណេះដឹង ក៏គ្មានចិត្តអំនួតដែរ។ បើខ្លួនចាញ់ប្រៀបអ្នកដទៃ ក៏ពុំអស់សង្ឃឹមដែរ។ បើខ្លួនជោគជ័យ ក៏ពុំដាច់បង្ហៀរដែរ។ ចិត្តនឹងន ចិត្តមានជំហរ ចិត្តស្ងប់ ចិត្តដែលអត់ធ្មត់ ចិត្តដែលប្រឹងប្រែងដើរទៅមុខជាមួយនឹងបុព្វហេតុនៃជីវិតត្រឹមត្រូវ៕
“There is a wisdom of the head, and a wisdom of the heart.” – Charles Dickens
ប្រភព៖ឡាំ លីម
១. ឡៅ ជឺ (Lao Tzu) ពោលថា “ខ្ញុំធ្វើល្អចំពោះមនុស្សល្អ ហើយខ្ញុំក៏ធ្វើល្អចំពោះមនុស្សអាក្រក់ផងដែរ ដ្បិតសេចក្តីល្អគឺជាគុណធម៌មួយ។ ខ្ញុំទុកចិត្តមនុស្សស្មោះត្រង់ ហើយខ្ញុំក៏ទុកចិត្តមនុស្សមិនស្មោះត្រង់ផងដែរ ដ្បិតទំនុកចិត្ត គឺជាគុណធម៌មួយ”។
២. បណ្ឌិតជនតែងតែមានគុណធម៌ក្នុងខ្លួន ដោយមិនថាជាមួយមនុស្សល្អ ឬជាមួយមនុស្សអាក្រក់ទេ ពីព្រោះគុណធម៌មានតម្លៃខ្ពស់កប់ពពក។ មនុស្សដែលមានគុណធម៌ បើទោះបីជាទៅដល់ទីណា ជួបបញ្ហាបែបណា ឬជួបមនុស្សបែបណា ឬមានឧបសគ្គជីវិតបែបណា ក៏មនុស្សមានគុណធម៌នេះនៅតែរក្សាតម្លៃនៃគុណធម៌ជានិច្ចដែរ។ ចរិតលក្ខណៈរបស់បរមគ្រូឡៅ ជឺ គឺជាបុគ្គលនឹងធឹង នឹងនរ ជំហរកណ្តាល ប្រកាន់នូវភាពត្រឹមត្រូវស្មោះត្រង់ និងគុណធម៌ប្រចាំខ្លួន។ មនុស្សដែលរស់នៅក្នុងកាលៈទេសៈនិយម តែងតែបត់បែនតាមកាលៈទេសៈជាក់ស្តែង តែវិញ្ញូជនពុំបត់បែនក្នុងផ្លូវអាក្រក់ឡើយ។
៣. ខ្ញុំធ្លាប់ឮបងប្អូនខ្លះនិយាយថា “មនុស្សត្រូវចេះបត់បែនឱ្យដូចជាទឹក”។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺអ្នកប្រាជ្ញខាងយុទ្ធសាស្រ្តសង្គ្រាម ស៊ុន ជឺ (Sun Tzu) និងអ្នកប្រាជ្ញខាងធម្មជាតិនិយម ឡៅ ជឺ ជាអ្នកនិយាយ។ បើយើងបានសិក្សាពីប្រភពដើមនៃគំនិត “បត់បែនឱ្យដូចជាទឹក” នេះ យើងនឹងឃើញពីភាពខុសគ្នានៃកាលៈទេសៈ។ ទី១. អ្នកខ្លាំងខាងយុទ្ធសាស្រ្តសង្គ្រាម គឺពុំត្រូវឱ្យសៀវភៅយុទ្ធសាស្រ្តចងជើងបានឡើយ ក្នុងកាលៈទេសៈដែលកំពុងស្ថិតនៅសមរភូមិប្រយុទ្ធ (នេះជាការបកស្រាយរបស់ ស៊ុន ជឺ)។ ទី២. សិល្បៈនៃការរស់នៅក្នុងជីវិត មនុស្សត្រូវចេះរស់នៅស្របខ្លួននឹងធម្មជាតិ រស់នៅជាមួយធម្មជាតិ និងបត់បែនតាមធម្មជាតិឱ្យដូចជាលក្ខណៈរបស់ទឹក (នេះជាការបកស្រាយរបស់ ឡៅ ជឺ)។ ចំពោះឡៅ ជឺ មនុស្សត្រូវរស់នៅធ្វើខ្លួនជាបុគ្គលស្មោះត្រង់គ្រប់កាលៈទេសៈទាំងអស់ ដ្បិតភាពស្មោះត្រង់ វាជាគុណធម៌ដ៏ធំធេងបំផុតរបស់មនុស្ស។
៤. ភារកិច្ចរបស់មនុស្សដែលបានដំណើរជីវិតមកកាន់ផែនដីនេះ គួរតែរស់នៅក្នុងជីវិតដែលមានគុណធម៌នៃភាពស្មោះត្រង់ ធ្វើជាមនុស្សល្អ និងរស់នៅប្រកបទៅដោយកិត្តិយស។ យើងពុំគួរភ័យខ្លាចក្រ ខ្លាចដាច់ពោះស្លាប់ឡើយ ដ្បិតបើត្រឹមតែមួយរស់ គឺយើងអាចរស់នៅយ៉ាងត្រឹមត្រូវបាន ដោយមិនថាស្ថិតនៅក្នុងកាលៈទេសៈសង្គមបែបណាទេ។ ក្នុងអត្ថិភាពជាមនុស្ស មនុស្សខ្លះរស់នៅជឿលើសាសនាថា “ពេលស្លាប់ទៅ យើងនឹងត្រូវកើតជានេះ ឬកើតជានោះ”។ មែនទែនទៅ ការអះអាងរបស់សាសនាមិនថាក្នុងព្រះគម្ពីរ ឬព្រះត្រៃបិដក...។ល។ គឺពុំខុសឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលខុសគឺយើងជាមនុស្សជាតិត្រូវដឹងថា “គ្មានសាសនាណាមួយក្តោបយកសេចក្តីពិតទាំងអស់តែម្នាក់ឯងបានឡើយ”។ នេះមានន័យថាសេចក្តីពិតទាំងឡាយដែលមានក្នុងធម្មជាតិ បានត្រូវបែងចែកទៅតាមសាសនានីមួយៗ។ ការរស់នៅក្នុងជីវិតបណ្តោះអាសន្ននេះ យើងរស់នៅធ្វើអាក្រក់ ឬល្អបែបណា វាជាជម្រើសរបស់យើង តែទណ្ឌកម្ម ឬរង្វាន់ដែលយើងនឹងទទួលបានបន្ទាប់ពីស្លាប់ វាពុំមែនជាសាសនាណាជាអ្នកផ្តល់ឱ្យឡើយ តែជាច្បាប់ចក្រវាល ច្បាប់សកល និងច្បាប់ធម្មជាតិជាអ្នកកំណត់ទាំងអស់។ បើបុគ្គលណាម្នាក់ចង់រស់នៅក្បត់អ្នកដទៃ ក្បត់មិត្តភក្តិ ក្បត់ឧត្តមគតិខ្លួនឯង ឬគាបសង្កត់អ្នកដទៃ ព្រៃផ្សៃសាហាវយ៉ាងណាក៏តាមចិត្តចុះ តែកម្មពារពិតជាមានមែន៕
“I am good to people who are good and I am also good to people who are not good because virtue is goodness. I have faith in people who are faithful and I also have faith in people who are not faithful because virtue is faithfulness.” – Lao Tzu
ប្រភព៖ ឡាំ លីម
១. “បុរសល្អស្វែងរកប្រពន្ធ តែបុរសអាក្រក់ស្វែងរកស្រីសម្រាប់លេងសើច។ នារីឆ្លាតមិនមែនរៀនចប់ថ្នាក់បណ្ឌិត តែល្ងង់លើវិជ្ជារើសស្វាមីនោះទេ ពីព្រោះជោគជ័យដែលធំជាងគេរបស់នារី គឺមានក្រសែភ្នែកល្អអាចជ្រើសរើសបុរសល្អម្នាក់បាន”។
២. កំលោះម្នាក់បានសួរទៅឪពុករបស់ខ្លួនថា “ពុក! តើខ្ញុំអាចស្វែងរកនារីល្អម្នាក់ដែលស័ក្ដិសមនឹងខ្ញុំបានដោយរបៀបណា?”
ឪពុកបានឆ្លើយតបថា “កូនប្រុស! សូមកូនបំភ្លេចចោលរឿងកូនចង់ស្វែងរកនារីល្អដែលស័ក្ដិសមនឹងកូនទៅ ប៉ុន្តែសូមកូនគិតគូរថា តើត្រូវធ្វើបែបណាដើម្បីក្លាយខ្លួនជាបុរសល្អម្នាក់”។
៣. មនុស្សស្រីប្រុសជាច្រើន តែងតែប្រាថ្នាចង់បានមនុស្សល្អមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន តែភ្លេចគិតថាតើខ្លួនយើងបានធ្វើឱ្យខ្លួនឯងមានតម្លៃគ្រប់គ្រាន់ហើយឬនៅ។ បុរាណខ្មែរពោលថា “គ្របណា ឆ្នាំងហ្មឹង ឬនាងរត់រកអ្នក ស្រីខាតលក្ខណ៍រត់រកប្រុសកំបាក់អន្សា ជំទាវរត់រកឧញ៉ា ស្រីខ្លោចផ្សា រត់រកប្រុសហិនហោច”។
៤. កិលេសតណ្ហាមនុស្សលោកច្រើន នោះសេចក្តីទុក្ខក៏ច្រើនដែរ។ ភាពខ្លាំងប្រកបដោយភាពទន់ភ្លន់របស់នារី គឺបើឱ្យក្មេងដែលពូកែយំទៅនារីម្នាក់ នោះនាងនឹងធ្វើឱ្យក្មេងញញឹម, បើឱ្យអង្ករមួយកំប៉ុងទៅនារី នោះនាងនឹងបង្កើតបានជាបាយ ហើយបើទុកឱ្យនាងនៅផ្ទះដ៏រញ៉េរញ៉ៃ នោះនាងនឹងធ្វើឱ្យមានរបៀប៕
___
*អត្ថបទពីសៀវភៅ៖ ប្រតិទិនទស្សនៈ ៣៦៥ថ្ងៃ
*រូបភាព៖ ការរៀបចំរបស់មិត្តអ្នកអាន
*ប្រភព៖ ឡាំ លីម
១. អ្នកមនោសញ្ចេតនានិយមជឿថា អារម្មណ៍ដែលខ្លួនចង់បង្ហាញ បើទោះបីជាអារម្មណ៍លន្លង់លន្លោចអវិជ្ជមានយ៉ាងណាក៏ដោយ គឺគួរតែអាចបង្ហាញបានតាមចិត្តដោយសេរី។ ខ្ញុំនៅចាំសម្តីអតីតបណ្ឌិតសេដ្ឋកិច្ចខ្មែរម្នាក់ដែលលោកមានប្រសាសន៍ថា “អ្នកនយោបាយ បើបណ្តោយខ្លួនឱ្យដូចមហាជនធម្មតា គឺពុំបានទេ ពីព្រោះអ្នកនយោបាយ គឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើវាសនាជាតិ”។ ខ្ញុំបានបំប្លែងឃ្លានេះទៅជា “យុវជនដែលមានឆន្ទៈស្រឡាញ់សង្គមនិងចង់ជួយសង្គម បើបណ្តោយខ្លួនឱ្យដូចយុវជនធម្មតាពុំបានទេ ដ្បិតបើបណ្តោយខ្លួន គឺនឹងក្លាយខ្លួនដូចជាត្រីងាប់បណ្តោយទឹកហើយ”។
២. ឃ្លានេះ បើខ្ញុំបកស្រាយតាមទ្រឹស្តីភាពជាអ្នកដឹកនាំ (Leadership) ខ្ញុំមើលឃើញថា “ភាពជាគំរូ គឺសំខាន់ខ្លាំងបំផុតសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ធនធានមនុស្សក្នុងសង្គម”។ មនុស្សដែលមានចរិតជាអ្នកដឹកនាំ គឺតែងប្រុងប្រយ័ត្ននឹងសម្តី ឬទង្វើខ្លួនឯងជាប្រចាំ ពីព្រោះថាអ្វីដែលយើងនិយាយ ឬអ្វីដែលយើងធ្វើ គឺតែងមាន “អ្នកមើលគំរូតាម” ជានិច្ច។ តើអ្នកណាជាអ្នកមើល? មនុស្សទាំងឡាយណាដែលផ្តល់តម្លៃដល់យើង។
៣. បើយើងពុំបានជួយអ្វីដល់សង្គមទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏សូមជួយសាបព្រោះភាពរឹងមាំ និងភាពជាគំរូដល់មនុស្សទូទៅ ដល់យុវជន និងអនុវជនជំនាន់ក្រោយ ដោយធ្វើយ៉ាងឱ្យមនុស្សគិតរឿងសិក្សារៀនសូត្រជាធំ កុំវក់វីនឹងរឿងខ្លះដែលឥតប្រយោជន៍ ពីព្រោះខាតពេលវេលាច្រើនណាស់។ ទម្រាំតែយុវជនម្នាក់អាចដើរចេញពីភាពវក់វីទាំងនេះ គឺពេលខ្លះវាហួសពេល។ ឬពេលខ្លះទៀត បើដើរចេញពុំផុតទេ គឺមានតែរឿងអស់សង្ឃឹមបាក់ទឹកចិត្ត លែងប្រឹងប្រែង...។
៤. បើស្រឡាញ់ជាតិ គឺប្រើបេះដូងស្រឡាញ់ តែបើចង់ជួយជាតិ គឺត្រូវប្រើចំណេះដឹង។ ខុង ជឺ (Confucius) ធ្លាប់លើកឡើងថា “ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ [......] គឺជាភាពរឹងមាំរបស់យុវជន”។ តើភាពរឹងមាំពិតរបស់យុវជនកើតចេញពីណា? ខ្ញុំធ្លាប់បានអានទ្រឹស្តីទស្សនវិជ្ជារបស់សេណុងសម័យក្រិក (Zeno) និយាយអំពីទស្សនវិជ្ជាស្តូអ៊ីកនិយម (Stoicism) ដែលទស្សនវិជ្ជានេះនិយាយពីការបង្ក្រាបមនោសញ្ចេតនា។ និយាយដោយខ្លី ទស្សវិជ្ជានេះគឺបង្រៀនមនុស្សកុំឱ្យមានចិត្តរន្ធត់ញាប់ញ័រនឹងសេចក្តីលំបាក កុំទំរន់នឹងសេចក្តីវេទនា និងត្រូវអំណត់អត់ធ្មត់ ខាំមាត់សង្កត់ចិត្តតស៊ូក្នុងជីវិតជានិច្ច។
៥. សង្គមមួយ គឺគ្មាននរណាជាអ្នកបំផ្លាញទេ តែវាអាចនឹងត្រូវខ្ទេចដោយដៃរបស់យុវជននិងជនសង្គម។ ចូរធ្វើជាអ្នកជាតិនិយមដែលផ្តល់តម្លៃលើការអប់រំ តែកុំធ្វើឱ្យជាតិយំ។ ចូរប្រឹងរស់ ប្រឹងរៀន រៀនអត់ធ្មត់ តស៊ូ នឿយហត់លំបាក ក៏ត្រូវតែប្រឹងទៅមុខជានិច្ចដែរ។ ពេលអស់សង្ឃឹម កុំបោះបង់ខ្លួនឯងចោល តែចូរលះបង់ខ្លួនប្រឹងរៀនដើម្បីសង្គម ឬដើម្បីគ្រួសារក៏បាន។ ភ្លេចអ្វីអាចភ្លេចបាន តែកុំភ្លេចខ្លួន ហើយកុំបណ្តោយខ្លួនឱ្យសោះ៕
_______________
ប្រភព៖ឡាំ លីម
១. “ខ្ញុំឆ្ងល់ថានៅលើផែនដីឥតព្រំដែននេះ នរណាជាអ្នកកំណត់រឿងចាញ់និងឈ្នះឡើងនិងចុះ”។
នៅគ្រាលំបាកមួយក្នុងការដឹកនាំបដិវត្តន៍ ទស្សនៈនេះជាការការបន្ទរឡើងរបស់ម៉ៅ សេទុង សួរមេឃសួរដីអំពីថា “តើនរណាជាអ្នកកំណត់ព្រេងវាសនាមនុស្ស និងព្រេងវាសនាប្រទេស”។ បើទោះបីជាយ៉ាងក៏ដោយ ម៉ៅ សេទុង ឱ្យតម្លៃខ្លាំងទៅលើការទទួលខុសត្រូវ។
២. មេដឹកនាំពិតប្រាកដ គឺជាអ្នកដែលចេះទទួលខុសត្រូវលើវាសនាជាតិ ដោយត្រូវធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឱ្យជាតិរួចផុតពីគ្រោះកាច។ តើអ្វីទៅជាការទទួលខុសត្រូវ? ការទទួលខុសត្រូវ គឺមានន័យថាទទួលយកទាំងខុសនិងទទួលយកទាំងត្រូវ។ នៅពេលដែលមេដឹកនាំចេញទទួលខុសត្រូវ គឺស្មើនឹងលែងពឹងផ្អែកទៅលើអ្វីដែលនៅក្រៅខ្លួនដូចជាទេវតា និងព្រះក្នុងសាសនាណាមួយទាំងអស់។
៣. មនុស្សម្នាក់ដែលពឹងផ្អែកទៅលើអ្វីដែលនៅក្រៅខ្លួន គឺគួរតែត្រៀមខ្លួនខូចចិត្តទុកជាមុន។ ទ្រឹស្តីពុទ្ធនិយមបានបង្ហាញថា “ព្រេងសំណាង គឺមនុស្សជាអ្នកបង្កើត”។ នៅក្នុងវចនានុក្រមភាសាខ្មែរបានពន្យល់យ៉ាងច្បាស់ថា “សំណាង គឺមកពីពាក្យថា សាង ឬកសាង”។ វាមិនខុសគ្នាពីទ្រឹស្តីហេតុផល ឬទ្រឹស្តីកម្មផលដែលព្រះពុទ្ធបានរកឃើញឡើយ។ បើសាងល្អនឹងបានផលល្អ តែបើសាងអាក្រក់នឹងបានផលអាក្រក់ សាបព្រោះអ្វីគឺនឹងបានទទួលផលនោះមកវិញ។
៤. អ្វីដែលខ្ញុំចង់មានន័យ គឺមនុស្សដែលមិនចេះបង្កើតការផ្លាស់ប្តូរដោយខ្លួនឯង គឺប្រៀបដូចជាមនុស្សដែលរង់ចំាព្រេងសំណាង ឬស្រដៀងនឹងរងចាំទឹកភ្លៀងខែប្រាំង។ ក្នុងលក្ខខណ្ឌខាងលើ យើងត្រូវដឹងថា “ការផ្លាស់ប្តូរមួយ គឺពោរពេញទៅដោយសេចក្តីឈឺចាប់ តែបើមិនផ្លាស់ប្តូរ គឺមានតែផ្លូវស្លាប់”។ ឃ្លាដដែលៗដែលថា “គ្មានអ្វីបានមកដោយទទេៗឡើយ”។ មនុស្សដែលពុំធ្វើអ្វីសោះ គឺប្រៀបដូចជារងចាំស្លាប់៕
ប្រភព៖ ឡាំ លីម
Riel Exchange Rate
